Einelti – góð ráð til foreldra

Heimili og skóli gaf út bæklinginn „Einelti - góð ráð til foreldra" eftir Þorlák H. Helgason, framkvæmdastjóra Olweusaráætlunarinnar á Íslandi, árið 2009. Í bæklingnum er einelti skilgreint, ábyrgð ígrunduð, úrræði skoðuð og góð ráð gefin. Hægt er að nálgast bæklinginn hér á pdf formi.

Hvað er einelti?

Einelti er ofbeldi sem aldrei er réttlætanlegt. Talað er um einelti þegar einstaklingur verður fyrir endurteknu og langvarandi áreiti og á erfitt með að verjast því. Mikilvægt er að hafa í huga að allir geta orðið fyrir einelti. Birtingarmyndir eineltis geta verið af margvíslegum toga og bæði verið duldar og sýnilegar. Einelti getur falist í félagslegri útskúfun eða einangrun þannig að barn sem verður fyrir henni er ekki fullgildur þátttakandi eða fær ekki að vera með í félagsskap eða í leik, er sjaldan eða aldrei valið í lið og fær jafnvel ekki boð í afmæli. Einelti getur einnig verið beinskeyttara og sýnilegra með baktali og sögusögnum,særandi orðbragði og niðurlægingu, frelsissviptingu, verðmætastuldi, eignatjóni og líkamsmeiðingum. Einnig eru til dæmi þess að þolendur eineltis séu neyddir til þess að gera eitthvað gegn vilja sínum eða sendast fyrir gerendur.

Neteinelti

Neteinelti er ein af þeim hættum sem steðja að börnum og ungmennum í dag. Rannsóknir sýna að á grunnskólaaldri er netnotkun orðin hluti af þeirra daglega lífi. Neteinelti á sér aðallega stað á samfélagsmiðlum og birtingarmyndir þess geta verið margvíslegar. Má þar helst nefna særandi einkaskilaboð, niðrandi ummæli á samfélagsmiðlum, útskúfun, misnotkun á auðkenni fórnarlambs, lygasögur og birtingar á vandræðalegu eða niðrandi myndefni. Þrátt fyrir að ljót samskipti geti átt sér stað nánast hvar sem er á netinu ber að vara sérstaklega við samfélagsmiðlum þar sem notendur geta átt í nafnlausum samskiptum.

Hvaða áhrif hefur einelti?

Einelti veldur þjáningum sem geta fylgt þolandanum ævilangt. Rannsóknir sýna að margir þeirra sem hafa orðið fyrir langvarandi einelti hafa brenglaða sjálfsmynd og lítið sjálfstraust. Þeir eru líklegri en aðrir til að eiga við geðræn vandamál að stríða síðar á lífsleiðinni svo sem þunglyndi, félagsfælni og kvíða. Stundum verður niðurbrotið algert og eineltið leiðir til sjálfsvígs. Bæði íslenskar og erlendar rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl milli eineltis og sjálfsvígshugsana, sjálfsvígstilrauna og sjálfsvíga.

Hvaða einkenni sýnir barn sem verður fyrir einelti?

Vill ekki lengur fara í skólann.
Barnið kvartar oft undan maga- eða höfuðverkjum og er lystarlaust.
Sefur illa, fær martraðir og grætur jafnvel í svefni.
Barnið er niðurdregið, virðist óhamingjusamt eða er þunglynt.
Það fær lélegri einkunnir og áhugi á skólanum dvínar.
Barnið kemur heim úr skóla eða tómstundastarfi skítugt, blautt eða í rifnum fötum. Skólabækurnar eru skemmdar og hlutir týnast. Barnið getur ekki gert almennilega grein fyrir því sem gerðist.
Það getur ekki gefið trúverðuga skýringu á mari, skeinum og sárum.
Barnið er alltaf eitt, bekkjarfélagar/leikfélagar koma ekki lengur heim með barninu.
Það hnuplar eða biður um meiri peninga en það er vant (til að blíðka þá sem leggja það í einelti).

Hvað er hægt að gera leiki grunur á einelti?

Ræða við barnið og komast að því hvort grunurinn reynist réttur. Oft reyna börn sem eru lögð í einelti að leyna því þar sem þau skammast sín og vilja ekki valda foreldrum sínum vonbrigðum eða áhyggjum.
Láta umsjónarkennara barnsins tafarlaust vita og hafa samband við skólayfirvöld. Skólinn á að bregðast við og ganga í málið.
Leita ráða hjá námsráðgjafa eða sálfræðingi.
Leita til fræðsluyfirvalda, svo sem skólaskrifstofu, fræðsluskrifstofu eða sambærilegra aðila standi viðbrögð skóla ekki undir væntingum.
Ef ekki næst viðunandi lausn hjá fræðsluyfirvöldum má tilkynna eineltið til Fagráðs um einelti á vegum Mennta- og menningarmálaráðuneytisins.
Fá upplýsingar og ráð hjá, Heimili og skóla, Erindi eða neteinelti.is gegn einelti.
Ef eineltið á sér stað á netinu bjóða flestir samfélagsmiðlar upp á að loka á notendur og tilkynna óviðeigandi notkun og hægt er að senda tilkynningu í gegn um ábendingahnapp
Barnaheilla en neteinelti getur varðað við lög, t.d. ef um er að ræða kynferðislegar myndbirtingar af ólögráða börnum.
Hafa skal í huga að neteinelti á upptök sín gjarnan innan jafningjahópsins og því mikilvægt að hafa samráð við skólayfirvöld og foreldra skólafélaga í slíkum tilvikum.

Árið 2017 gaf Heimili og skóli út „Handbók um einelti og vináttufælni – Forvarnir og viðbrögð" sem viðbót við fyrri útgáfu. Handbókin hentar foreldrum, fagfólki sem vinnur með börnum sem og börnunum sjálfum.

Mikilvægt er að hafa í huga að allir geta orðið fyrir einelti. Birtingarmyndir eineltis geta verið af margvíslegum toga og bæði verið duldar og sýnilegar.

Einelti veldur þjáningum sem geta fylgt þolandanum ævilangt. Rannsóknir sýna að margir þeirra sem hafa orðið fyrir langvarandi einelti hafa brenglaða sjálfsmynd og lítið sjálfstraust.